Por: Cristóbal Quishpe Lema
Kichwa del pueblo Panzaleo
Octubre 10 de 2018
Ñawpa pachapika shuk uchilla chuchiku pampapimi purikuk kashka, nin, pampapika kuykakunata, kuzukunata imatapash mikunakunata mikunkapak mashkak kashka, nin.
Cuentan que hace mucho tiempo un pollito estuvo caminando por la llanura, en la llanura estuvo buscando: lombrices, gusanos y algo más para comer.
Chay uchilla chuchikuka mikushpa chapashpapash purikuk kashka, ñapash chimpapika shuk millay atuktami rikukushka, nin, chay atukka allimanta allimanta purishpa shamushka kashka. Chay uchilla chuchikuka chayta rikushpapaka utkami kallpashka rishka, nin. Chuchikuka mama kuchiwan tupashka, paytaka utkami: –Mama kuchiku ñukatami pakakuwankilla, chay millay atukka ñalla ñukatami mikunka-, nishkashi. Mama kuchika piñashpa, piñashpa: –Ñukaka mana kanpa mamachu kani, rinkilla, rinkilla ñukaka mana rikratachu charini-, nishkashi. Chuchikuka utkami kallpashpa rishkashi. Millay atukka –Mama kuchi kaymanta uchilla chuchi shamurka, maypitak kan-, tapushkashi, warmi kuchika -Ñukaka mana rikunichu, mana rikunichu, kanka imapaktak mashkakunki ari, chay chuchikuka chayman rirka-, kutichishkashi. Millay atukka chuchikutaka ñallami hapik kashka. Chuchikuka utka kallpashpa rishka, kunanka mama llamawanmi tupashka, shinaka chuchikuka: –Mama llamaku ñukatami pakakuwankilla, millay atukka ñallami ñukatami mikunka-. Mama llamaka alli shunkuwan kashka, nin. -Ñukaka mana kanpa mamachu kani, ñukaka mana imatapash rurashachu, kunanaka utkami kallpapay-, nishkashi. Millay atukka chayman chayakpika: –Warmi llama kayman uchilla chuchi shamurkami, maypitak kan-, tapushkashi, warmi llamaka –ñukaka mana, mana rikunichu, kanka imapaktak munakunki ari, rilla, rilla ñukaka kantaka kaspiwan waktachishpami kachasha, kutichishkashi. Ancha llakiwan uchilla chuchikuka ña mana ushashpa, utkami kallpashpa rishka, nin. Chimpapika mama wakrakutami rikushka, chuchikuka mama wakrawanmi tupashpaka, chuchikuka ña mana rimayta ushashpaka: -Mama wakraku ñukatami pakakuwankilla, millay atukka ñallami ñukatami mikunka-, nishkashi. Mama wakraka: –Ñukaka mana kanpa mamachu kani, imatapash rurasha ari, millay atukka chaymantami shamun, maypitak kanta pakachisha, nishkashi. Mama wakraka yuyashpa, yuyashpa: -Uchilla chuchiku ñukapa washapimi churay-.nishka, ña washapi churashpaka, mama wakraka chuchi hawapimi ismachirka, nishkashi, warmi wakraka chuchikutaka ismawanmi pakahushkarka. Millay atukka warmi wakrata tapushpa: –Warmi wakra kayman uchilla chuchi shamurka, maypitak kan-, nishkashi, warmi wakraka ñukaka mana rikunichu, mana rikunichu, kanka imapaktak mashkakunki ari, rilla, rilla ñukaka kanta haytachishpa kachashami, nishkashi. Uchilla chuchikuka ismamanta ña ashalla wañuk kashpa llukshikpi: -umata llukshichirka niska: piw, piw, piw-, niskashi. Millanay atukka allimanta, allimanta chayakukpika tunkurimanta hapishpa, allillami pichashpa, pichashpa shimipi churashpa mikushkami, nin. Kamachina yuyay Wakin runa kanta ismachishpapash, payka mana millay shunkutachu charin, wakinpika pay kanta kishpichinkami. Wakin runa kanta pichachishpapash, kuyashpapash mana alli shunkuwanmi rurankun, payka ishkaysikimantami rurakun. Kan ismapimi kashpapash, mana piw, nina kanki. |
Aquel pollito comía y al mismo tiempo estaba al acecho, narran que inmediatamente a lo lejos le vio al fiero lobo, aquel lobo estaba viniendo despacito. Aquel pollito al ver eso fue corriendo. El pollito se encontró con la mamá chancha y rápidamente dijo: -Mama chanchita por favor escóndeme, ese lobo feroz ya mismo me comerá-. La mamá chancha embravecida, muy embravecida había dicho: -Yo no soy tu mamá, vete, vete yo no tengo alas-. El pollito prontamente había ido corriendo. El lobo feroz le había preguntado a la chancha: -Mamá chancha por aquí vino un pollo pequeño, ¿en dónde está?, la mamá chancha le había contestado: -Yo no he visto, no he visto, ¿y tú para qué buscas pues?, ese pollito parece que se fue por allá-. Cuando el loba ya estaba para coger al pollito. El pollito rápidamente se fue corriendo, ahora se encontró con la mamá oveja y dijo: -Mamá ovejita por favor escóndeme, el lobo feroz ya mismo me comerá-. Manifiestan que la oveja tenía un buen corazón y dijo: -Yo no soy tu mamá, yo qué puedo hacer, ahora rápidamente por favor corre-. Cuando el lobo feroz llegó por allí le preguntó: -Mamá oveja ¿por aquí vino un pollo pequeño, en dónde está?-, la mamá oveja había contestado: -Yo no he visto nada, ¿y tú para qué quieres pues?, vete, vete a ti te mandaré garroteando con palo. Con bastante tristeza y cuando ya no avanzaba, sin embargo dicen que se fue corriendo. Al frente vi a la mamá vaquita, el pollito se encontró con la mamá vaca, el pollito ya casi no pudo hablar sin embargo solicitó: -Mama vaquita por favor escóndeme, el lobo feroz ya mismo me comerá-. La mamá vaca le había dicho: -Yo no soy tu mamá, yo que puedo hacer pues, el lobo feroz por allá viene, ¿en dónde te esconderé?-. La mamá vaca estaba pensando, pensando y dijo: -Pollito chiquito ponte atrás mío-, cuando se puso atrás, la mamá vaca cagó encima del pollo, la mamá vaca le escondió con su majada. Cuando el lobo se encontró con la vaca hembra le preguntó: -Mamá vaca por aquí vino un pollo pequeño, ¿en dónde está?-, la mamá vaca le dijo que no ha visto y no ha visto, y le preguntó: ¿y tú para qué buscas pues?, vete, vete a ti te mandaré pateando. El pollito pequeño cuando estaba muriendo dentro del excremento, sacando la cabeza dijo: -pio, pio, pio-. El lobo feroz, acercando despacito, despacito cogió del pescuezo, limpiando, limpiando bonito poniendo en el hocico se tragó. Moraleja Si alguna persona te embarra en excremento, él no tiene mal corazón, a veces es para protegerte. Si alguna persona aunque te limpie a ti, y diga que te quiere, no hace de buen corazón, aquel hace por interés. Tú, aunque estés en la caca, nunca digas pío… |